BAcı Kazası (Osmanlı Dönemi)
1. BACI KAZASIAnkara’nın en eski kazalarından biridir. Bacı kazası, Ankara Çayı ve Sakarya Irmağı vadisi yerleşme ağırlık bir idari merkezdir. Ankara merkez, Ayaş, Beypazarı, Sivrihisar Haymana kabileleri arasında sınır oluşturan bir coğrafya ya sahiptir. Günümüzde Polatlı ilçesinin kuzey, doğu, batı ve güneybatı bölgesidir.Adını ahi büyüklerin olan “Fatma Bacı”dan almıştır. Bacı kazasının idari merkezi, günümüzde Temelli Beldesi’ne bağlı olan Bacı Köyü’dür.
Bacı kazası’nda köyler ve mezraların haricinde, konar-göçer Taceddinlü kabilesi ile UluYörük cemaatleri bulunmaktadır. 1530 yılında Bacı kazasında 30 köy, 40 mezra, 81 konargöçer cemaat, 7049 hane ve takriben 26.350 nüfusu bulunmaktadır.
Bacı kazasında Mirliva(Ankara Sancakbeyi) hassıDerecik Köyü; 22 hane, 13 mücerred, 1 imam, hasılat 1593 akçe; Boyalu Köyü; 8 hane,
3 mücerred, hasılat 1343 akçe; Elmir mezrası,hasılat 500 akçe.
Tacüddinlü kabilesi Bacı kazası civarında
“Garita Yüzü”nde iskan edilmekte olup, 178 hane, 107 mücerred, 3 imam, hasılat 3000
akçe. Bu kabile tahminen 900 nüfusludur
Bacı kazasında Tımar-ı Züema ve MerdanŞabanözü Köyü; 76 hane, 36 mücerred, 1imam, hasılat 8000 akçe25.
Ulu (Büyük) ve Kiçi (Küçük) Yağır köyleri; 24 hane, 10 mücerred, 2 imam, hasılat 2400 akçe.
Karaağaç Köyü; 13 hane, 40 mücerred, 1 imam, hasılat 1090 akçe.
Hacı Ozan Köyü; 30 hane, 5 mücerred, 1 imam, hasılat 1274 akçe.
Koculu Köyü; 13 hane, 13 mücerred, hasılat 1450 akçe.
Burtas (Portas, Poyras, Poyraz); 17 hane, 9 mücerred, 1 imam, hasılat 1886 akçe.
Güreş Köyü; 63 hane, 27 mücerred, 1 imam, hasılat 3000 akçe.
Kabal Köyü; 2 hane, hasılat 2500 akçe.
Öyük Köyü; 4 hane, hasılat 1116 akçe.
İnceğiz Köyü; 12 hane, 4 mücerred, 1 imam,hasılat 1232 akçe.
Hindüler Köyü; 7 hane, 4 mücerred, hasılat 1913 akçe.
Kafirviranı Köyü; 16 hane, 8 mücerred, hasılat 1965 akçe.
Kara Ahmed Köyü; 20 hane, 4 mücerred, 1imam, hasılat 3632 akçe.
Kısık Köyü; 9 hane, 5 mücerred, hasılat 1523 akçe.
68
Hatni Köyü; 34 hane, 22 mücerred, hasılat 4433 akçe.
Pazarcık Köyü; 5 hane, 2 mücerred, hasılat 814 akçe.
Hızır Şeyh Köyü; 9 hane, 3 mücerred, hasılat2000 akçe.
Toy Bey Köyü; 7 hane, 2 mücerred, hasılat 1596 akçe.
Müslim Köyü; 5 hane, 2 mücerred, hasılat 812 akçe.
Mutsak Köyü; 7 hane, 4 mücerred, hasılat 1238 akçe.
Susuz Köyü; 7 hane, 1 mücerred, hasılat 500 akçe.
Yuvacık Köyü; 12 hane, 4 mücerred, hasılat 2596 akçe.
Perilü Köyü; 14 hane, 11 mücerred, hasılat 1229 akçe.
Yalıncak Köyü; 9 hane, 3 mücerred, 1 imam hasılat 1155 akçe.
Çergelmiş Köyü; 4 hane, 1 mücerred, hasılat 850 akçe.
Ağcaagıl mezrası, 2450 akçe; Sekülü mezrası, 500 akçe;
Ağcaagıl mezrası, 2450 akçe; Kayserviranı
mezrası, 550 akçe; Alişah mezrası,
100 akçe;
Kavacık mezrası, 730 akçe; Kayserviranı
mezrası, 550 akçe; Tekneöyük mezrası,
310 akçe; Bey Arslan mezrası, 200 akçe; Atı
Yavuz mezrası, 422 akçe; Kızılcakuyu mezrası,
110 akçe; Musa mezrası, 420 akçe; Karaöyük
mezrası, 850 akçe; Akçaçayır mezrası, 470 akçe;
Abdallu mezrası, 700 akçe; Mescicik mezrası,
100 akçe; Bozöyük mezrası, 420 akçe; Kavaklu
mezrası, 400 akçe; Karcakaya mezrası, 600
akçe; Abakuzu mezrası, 150 akçe; Ababey mezrası,
170 akçe; Avçukuru mezrası, 350 akçe; Çalıklu
mezrası, 920 akçe; Alan mezrası, 526 akçe;
Hacılar mezrası, 470 akçe; Akkaya mezrası, 480
akçe; Yağır mezrası, 150 akçe; Germiş mezrası,
150 akçe; Çaysulu mezrası, 490 akçe; Kargakavağı
mezrası, 560 akçe; Çakırlu mezrası, 583
akçe; Alaatlı mezrası, 550 akçe; Boyalu mezrası,
7 hane, 3 mücerred, 1343 akçe26.
Ulu Yörük Türkmenleri
Anadolu Beylerbeyi’nin hassı olup, Bacı kazası civarında Kara-in ve Ağ-in koruluklarında cemaatler (grup, oba) halinde yaşarlar. Toplam 81 cemaat olup, 2014 hane ve takriben 11.800 nüfusludur. Kara-in ve Ağ-in korulukları Sakarya Irmağı vadisi ve ırmağa karışan akarsu yataklarıdır. Bu cemaatlerin yaşadığı bölgeler bugün Polatlı, Sivrihisar, Ayaş ve Beypazarı ilçelerinde birer köy olmuştur. Ulu Yörük cemaatleri şunlardır:
Salihler, Tavşanlu, Mahmud Fakihlü, Selmanlu, Samedlü, Molla Hacılu, Kılluca, Osman Hacılar, Bittiler, Menteşe Hacılu, Molla Fakihlü, Sabancalu, Sağıçal, Osman Hacılar, Kara Beğlü, Resanlu, Işık Emrelü, Işık Ahmedlü, İsa Hacılu, Toy Kocalu, Dutlu, Poladlu (iki ayrı yerde), Tur Ali Hacı, Çekçük, Köseler (iki ayrı yerde), Atluca, Çanakçılar, Kınık, Karaca Menteşe, Muradcılar, Kara Hamzalı, Sasılar, Karsal, Kır Gençler, Ömerler (iki ayrı yerde), Kara Salihlü, Kara Halillü (iki ayrı yerde), Söklü
diğer adı Kırçal, Karaağıl, Genç Ali Avlağı, Ali Hocalu, Muradcılar Hatibi, Hacı Hamzalı, Sarı Obası (Kethüdalar oturur), Mahmadlu, Surdak, Uslucalu, Ukkaşeler, Mişecik, İsa Beğlü (iki ayrı yerde), Aydın Fakihlü (iki ayrı yerde), Kado Obası, Karaviran, Adalu, Kaltıkağıl, Ahmedlü, Ata Beğlü, İğciler ve sekiz perakende halde yaşayan Yörük cemaati27.
Taceddinlü kabilesi
Baydı Yüzü cemaati (103 hane, 57 mücerred, 1 imam), Hüseyin Yüzü cemaati (28 hane, 12 mücerred), Burte Yüzü cemaati (44 hane, 38 mü-cerred, hasıl 1200 akçe), Doydu Yüzü cemaati (30 hane, 26 mücerred, hasıl 565 akçe), Sakılu cemaati (28 hane, 19 mücerred, hasıl 568 akçe). Avarız vergisinden muaf olan Taceddinlü
kabileleri toplam 233 hane ve 1325 nüfusludur
Bacı kazasında bulunan vakıflar1. Bacı Zaviyesi Vakfı: Fatma Bacı Köyü; 1 imam, 1 müezzin, 91 hane, 56 mücerred, hasıl 9975 akçe. Uğmak Deresi ve Alaeddin Deresi, Eskibağ ez-yed-i kadimden Zâviye-i mezburenin mübeyyinhânesidir.
2. Hacı Tuğrul Zaviyesi Vakfı: Hacı TuğrulKöyü; 1 imam, 39 hane, 20 mücerred, hasıl 5334.
3. Kızılcaköy Cuma Mescidi Vakfı: Kızılcaköy; 10 hane, 2 mücerred, hasıl 1325. Hatibe meşruttur.
4. Timur Baba Zaviyesi Vakfı: Timur BabaKöyü ve Şeyh Hacı mezrası; 12 hane, 6 mücerred, 1 imam, hasıl 2474.
5. Şeyh Hasan Zaviyesi Vakfı: Yağır Köyü’nde bulunan bir çiftlik, hasıl 250. 6. Ulu (Büyük) Yağır Köyü Mescidi İmamına Vakıf
7. Kiçi (Küçük) Yağır Köyü Mescidi İmamına Vakıf
8. Şeyh Durak Zaviyesi Vakfı: Kafirviranı Köyü’nde bir mezra, hasıl 300.
9. Kızılca Ahmed Zaviyesi Vakfı: Kızılca Ahmed Köyü’nde bir mezra, hasıl 750.
10. Bacı Camii Vakfı: Şeyh Paşa tarafından 1000 akçe’nin yıllık geliri Cami hatibine maaş olarak vakfedilmiştir.
11. Kızılca Ahmed evladı Vakfı: Kızılca Ahmed evladına ait olan bu vakıf, nesli devam ettiği sürece devam edecektir.
12. Şeyh Yağan Zaviyesi Vakfı: Yağan Şeyh mezrası, hasıl 700.
13. Kafirviranı Köyü Mescidi İmamı Vakfı: Kafirviranı Köyü’nde bir çiftlik mescid imamının maaşı için vakfedilmiştir. Yıllık geliri 201 akçe.
14. Mesud Halife evladı Vakfı: Şabanözü Köyü’nde 87 müdlük bir arazi, hasıl 300 akçe.
15. Amma Vakfı: Hacı Davud bin Müderris zemini, hasıl 210 akçe. Günümüzde Kargalı Köyü’nde Medrese mahallesi olarak bilinen yer halkın ihtiyaçları için vakfedilmiştir.
16. Kutlu Şeyh Zaviyesi Vakfı: Çiftlik, hasıl 250.
17. Karaağaç Köyü Mescidi İmamı Vakfı: Karaağaç Köyü’nde bir çiftlik, mescid imamının maaşı için vakfedilmiştir. Yıllık geliri 300 akçe.
18. Ömer Fakih evladı Vakfı: Güvenç Şeyh mezrası
19. Karaağaç Köyü Mescidi Vakfı: Bir çiftlik yer mescid için vakfedilmiştir. hasıl 150 akçe.
20. Şabanözü Köyü Cuma Mescidi Vakfı: Ankara’da 20 adet dükkanın geliri hatib ve imamın maaşı için vakfedilmiştir.
21. Bacı Köyü Cuma Mescidi Vakfı: Bir çiftlik yer Vakf-ı Mescid-i Cuma’a-i Bacı çiftlik hasıl
22. Amme Vakfı: Hızır Şeyh Köyü’nde bilinen alan. Hasıl 388 akçe.
23. Vakf-ı Mescid-i Cum’a-i Kara Bey bin âceddin akçe nakid 3200 hasıl rıb’ı 320. 24. Hunze Hatun Muallimhânesi Vakfı: Şabanözü Köyü’nde ve Karaöyük Köyü’nde bulunan yerler
25. Güreş Köyü Mescidi Vakfı: Güreş Köyü Mescidi için 5000 akçenin yıllık geliri vakfedilmiştir29.
1785’li yıllarda Bacı kazası nahiye merkezi durumuna düşer ve Ankara Merkez kazasına bağlanır.
Bu yıllarda Ankara Sancağı “Nefs-i Ankara” denilen merkez Ankara şehri ile buna bağlı olan iki kasaba ve dokuz kazadan meydana gelir. Bu idari yapıya göre: “Nefs-i Ankara” (Merkez) kazası: Şehir merkezi, “Kasaba-i Bala” ve “Çukurcak” (Badillu ve Merdisi aşiretleri ve Karakeçili cemaati), “Kasaba-i Süfla” ve “Bacı” nahiyeleri (Elçi, Abdili, Alaferizli, Bozulus ve Boynu İncelü aşiretleri). Nahiyelerde ise “Sekbanbaşı” denilen güvenlikten sorumlu kişiler vardır.
Çubukabad, Yabanabad, Murtazaabad, Ayaş, Haymanateyn (Küçük ve Büyük Haymana isimleriyle anılan iki kazadan meydana gelir ve Boynu İncelü aşireti bulunur), Yürükan-ı Ankara, Şorba, Nalluhan ve Beypazarı kazalarından meydana gel ir.
1809 yılından sonra ise İstanos (Zir/Yenikent) kasabası kaza merkezi olur ve Bacı nahiyesi Zir kazasına bağlanır. Daha sonraki yıllarda nahiye merkezi Zir (İstanos/Yenikent) olur ve dört asırlık Bacı kazası, köy statüsüne düşer.
Bu tarihi ve manevi merkezimiz günümüzde birkaç ailenin yaşadığı viran olmuş bir yerleşme durumundadır
Konu: Bacı Kazası Tarihi 
